Op 17 maart vond de uitvaart van Joop Smit plaats in de St Aloysiuskerk in Utrecht.
De liturgie van de viering was Liturgie uitvaart Joop Smit V2.1a
Lichtceremonie
Paul Clement en Martijn Schrama (OSA) Leny Scherpenzeel (WHG) Hans Harmsen (Johannes Bernardusparochie, Elise Rommens- Woertman (Janskerk gemeente), en Han Lammers (namens collega exegeten) halen de overledene in voor de lichtceremonie.
Lied: “Bevelen wij elkaar” (WHG Bundel 60)
Welkom
Welkom, in het bijzonder u, familie Smit. Welkom medebroeders, uit Nederland en België, collega’s, oud-studenten, vrienden en vriendinnen.
Met vrede gegroet en gezegend met licht…
Met dit lied hebben we Joop in het licht geplaatst en elkaar verzameld om hem te gedenken.
De liturgie waarmee we dit doen heeft Joop zorgvuldig voor ons samengesteld. Alles wat we bidden en zingen heeft hij ons voorgegeven.
Daarmee is Joop voor het laatst onze voorganger in gebed….
Wees welkom dus en bidt mee…
Curriculum Vitae
Joseph Franciscus Maria SMIT, Joop, werd geboren te Heemstede op 5 juli 1939. In het nabijgelegen Haarlem doorliep hij de gymnasiumafdeling van het Triniteitslyceum, geleid door de Augustijnen. Na zijn eindexamen in 1957 trad Joop in de Orde der Augustijnen. Hij deed zijn noviciaat in Witmarsum, woonde voor de filosofie-opleiding twee jaar in het augustijnenklooster te Eindhoven en sprak tenslotte in 1961 te Nijmegen zijn plechtige professie uit.
In die stad werd Joop na zijn filosofisch-theologische vorming op 14 maart 1964 priester gewijd. In hetzelfde jaar ontving hij een benoeming als kapelaan in de parochie van de H.Augustinus te Nieuwendam/Amsterdam-Noord. In het licht van zijn gehele curriculum, zorgde de herinnering aan dit ene en enige jaar als kapelaan, bij zijn klasgenoten en ook bij hemzelf voor een zekere hilariteit, telkens wanneer deze benoeming ter sprake kwam.
Teruggekeerd naar Nijmegen, vervolgde Joop als doctoraal-student zijn theologiestudie, nu aan de Katholieke Universiteit, met Exegese van het Nieuwe Testament als hoofdvak (1965-67). Hij legde in 1967 het doctoraal examen af, en verhuisde toen naar Rome om aan het Biblicum zijn studie voort te zetten. Ter afronding verbleef hij nog twee jaar in Jerusalem als student aan de École Biblique.
Met het onderwijs aan het Moller Instituut te Tilburg in 1970 begon zijn docentschap in de Exegese van het Nieuwe Testament. Vervolgens doceerde hij dit vak aan de Katholieke Theologische Universiteit Utrecht, tot aan zijn pensionering. Vanwege de taak in Utrecht verhuisde hij van het Bredase Maartensconvent naar het Augustinusconvent te Utrecht.
Terwijl Joop als publicist zich reeds had bewezen, promoveerde hij op 5 maart 1987 te Nijmegen bij prof. Bas van Iersel op een proefschrift over de opbouw en gedachtengang van Paulus’ Brief aan de Galaten. Een van de bijkomende stellingen luidde: Popularisering dient te worden beschouwd als verplicht onderdeel van de academische theologie-beoefening. En met vooruitziende blik verdedigde hij een andere stelling, die luidde: Om te komen tot een meer evenwichtige rolverdeling binnen de RK Kerk verdient de
toerusting van leken hoge prioriteit.
Binnen ordesverband maakte Joop in drie uiteen liggende perioden (1970-74, 1982-86, 2002 tot zijn dood) deel uit van het bestuur van de Nederlandse Augustijnenprovincie. En vanaf de oprichting van het Augustijns Instituut in 1989, was hij voorzitter van de Advies- en Beleid commissie.
Vele jaren behartigde Joop met regelmaat zijn liturgisch pastoraat: zowel in de Werkhofgemeenschap te Werkhoven alsook in Hoograven in de parochie Johannes-Bernardus, bovendien in de oecumenische gemeente van de Utrechtse Janskerk.
Vanwege een slopende ziekte, die zich in maart 2022 openbaarde, zag hij zich genoodzaakt afscheid te nemen van zijn, met grote toewijding uitgevoerde, taak als voorganger. Graag dank ik hier het huisartsen-team, de dames van de Buurtzorg, en met name mevr. Ronell Veldhuis, die allen tijdens de langdurige periode van zijn ziekte Joop liefdevol hebben bijgestaan, verzorgd en verpleegd.
Het was in de late avond van 10 maart, in het 84ste jaar van zijn leven, het 66ste van zijn religieuze professie en het 60ste jaar van zijn priesterschap dat Joop, gesterkt door het sacrament van de zieken, in dankbaarheid het leven aan zijn Schepper heeft teruggegeven en in de vrede van Christus is ontslapen.
Lied: “Een mens te zijn op aarde” t. W. Barnard m. Straatsburg 1545
Impressie: “Joop als voorganger en pelgrim”
Bij de gedachtenisviering voor Joop Smit osa op 17.3.23. Een impressie vanuit de Werkhofgemeenschap door Lenie Scherpenzeel.
Beste mensen,
Joop, als voorganger en pelgrim. Een korte impressie vanuit de Werkhofgemeenschap.
Joop Smit, een aimabel mens, een zeer geliefde voorganger. Zo kennen we hem in onze Werkhofgemeenschap. Een open oecumenische geloofsgemeenschap. Ontstaan rondom de monialen Augustinessen in Priorij Gods Werkhof. Een plek waar Joop zich thuis voelde en graag voorging in de zondagse vieringen.
Denkend aan Joop komt meteen een lied in mijn gedachten. We zongen het ter gelegenheid van zijn 25 jarig priesterjubileum. Lang geleden. Zuster Martha Dijcks dichtte het op de melodie van een bekende lied: Jij geeft mij vleugels en handenvol licht van Hein Stufkens en Fokke de Vries. Ze laat het zo beginnen, met de zinnen “En Smit maar spitten in heilige grond, waar zouden wij zijn als Smit niet bestond”. Daar zit het in. Daarmee is eigenlijk alles gezegd.
Zuster Martha was goed met taal. In treffende, subtiel gelaagde typeringen. Als eerste een feitelijke betekenislaag, maar ook met een diepere betekenis, met een verwijzing naar zijn inzet als vertolker en duider van teksten, van bijbelteksten.
En Smit maar spitten in heilige grond,
waar zouden wij zijn als Smit niet bestond,
lopen op water en spelen met vuur,
jij maakt mij open ik weet dag nog uur.
We zongen het hem toen met humor en in canon toe. Luister nog maar eens……. (Het WHG-Koor zingt)
De zusters ervoeren zijn spitten letterlijk indertijd bij de bouw van het klooster, maar voor ons als gemeenschap was het ook een mooie metafoor voor wat wij beleefden aan zijn overwegingen. Altijd reflecterend, de teksten bevragend. Zoekend en onderzoekend. Waar ging het hem om?
De bijbelteksten voor een ieder toegankelijk te maken. En om ze te verbinden met levensvragen. Vragen die hij tijdens zijn lange voettochten ook aan zichzelf stelde.
Existentieel: wie kunnen we zijn als mens? Levensbeschouwelijk: waar staan we, in welke traditie? En ook ethisch: welke keuzes maken we, wat kan onze weg zijn in het leven? Ons aanreikend….. “dat wellicht bijbelteksten daarbij wat richting kunnen geven”. Vaak met een verrassend en uitdagend perspectief. En wat voor hem van grote waarde was, altijd op zoek naar Licht en Ruimte.
Met aan het slot vaak een zin als ” misschien kunnen we daarmee weer wat verder op ons pad door het leven”. Hoort u het hem zeggen? Zo ging hij ons voor…. bescheiden, eerlijk en oprecht, betrokken en altijd…. volledig uit het hoofd.
Joop was lid van onze gemeenschap en voelde zich één van ons. Jaren achtereen nam hij deel aan het jaarlijks terugkerende kampeerweekend rond Hemelvaart. Tent en kampeerspullen te leen. Hij genoot van het samenzijn en de lange wandelingen. Serieuze gesprekken afgewisseld met veel vrolijkheid.
Na zijn pensionering liep hij weken- soms maandenlange tochten. Naar Jeruzalem, naar Rome en Santiago. Wandelen was voor hem , zoals hij in zijn boek Op weg met een pelgrim beschrijft, een voedingsbron, een vorm van bezinning, een retraite. Met vragen als: Wat is er nog over, na de grote vanzelfsprekendheid van het geloof? En wat betekent geloven eigenlijk? Zouden we niet beter over vertrouwen kunnen spreken? Uiteindelijk komt hij tot de bevinding dat het wellicht om een groot Mysterie gaat. Je kunt ernaar op zoek gaan, maar je er ook voor openstellen. Een diep verlangen toelaten. En je levensweg stap voor stap lopen. Een pelgrim gaat voort en gaat voorbij.
Toen maart vorig jaar zijn ziekte zich openbaarde bleef hij nog even voorgaan. Op 11 september voor het laatst. Nu er een einde is gekomen aan zijn leven, kijken wij met dankbaarheid terug op een inspiratievol tijdperk. Joop, we groeten je met de aloude zegenbede welke je ons zo vaak en intens toezong
De Eeuwige zegene en behoede je. De Eeuwige doe zijn aangezicht over je lichten en geve je Vrede.
Orgelwerk van J.S. Bach: Ich ruf zu dir, Herr Jesu Christ
Psalm 121 Een pelgrimslied
Ik sla mijn ogen op naar de bergen.
van waar komt mijn hulp?
Mijn hulp komt van de HEER
die hemel en aarde gemaakt heeft.
Hij zal je voet niet laten wankelen,
Hij zal niet sluimeren, je wachter.
Nee, Hij sluimert niet,
Hij slaapt niet,
de wachter van Israël.
De HEER is je wachter,
de HEER is de schaduw
aan je rechterhand:
overdag kan de zon je niet steken,
bij nacht de maan je niet schaden.
De HEER behoedt je voor alle kwaad,
Hij waakt over je leven,
de HEER houdt de wacht
over je gaan en je komen
van nu tot in eeuwigheid.
Lied: gezongen psalm 121 v. Pieter Oussoren m. Gert Oost WHG lied 124
Lezing: Marcus 9, 30-40
30 Ze vertrokken uit die streek en reisden door Galilea, maar Hij wilde niet dat iemand dat te weten kwam, 31 want Hij was bezig zijn leerlingen onderricht te geven. Hij zei tegen hen: ‘De Mensenzoon wordt uitgeleverd aan de mensen. Die zullen Hem doden, maar drie dagen na zijn dood zal Hij opstaan.’ 32 Ze begrepen deze uitspraak niet, maar durfden Hem geen vragen te stellen.
33 Ze kwamen in Kafarnaüm. Toen ze in huis waren, vroeg Hij hun: ‘Waarover waren jullie onderweg aan het redetwisten?’ 34 Ze zwegen, want ze hadden onderweg met elkaar getwist over de vraag wie van hen de belangrijkste was. 35 Hij ging zitten en riep de twaalf bij zich. Hij zei tegen hen: ‘Wie de belangrijkste wil zijn, moet de minste van allemaal zijn en ieders dienaar.’ 36 Hij pakte een kind op en zette het in hun midden neer; Hij sloeg zijn arm eromheen en zei tegen hen: 37 ‘Wie in mijn naam één zo’n kind ontvangt, ontvangt Mij; en wie Mij ontvangt, ontvangt niet Mij, maar Hem die Mij gezonden heeft.’
38 Johannes zei tegen Hem: ‘Meester, we hebben iemand gezien die in uw naam demonen uitdreef en we hebben geprobeerd hem dat te beletten omdat hij zich niet bij ons wilde aansluiten.’ 39 Jezus zei: ‘Belet het hem niet. Want iemand die een wonder verricht in mijn naam kan onmogelijk het volgende moment kwaad van Mij spreken. 40 Wie niet tegen ons is, is voor ons.
Overweging
Een mens te zijn op aarde is leven van genade en net als Jezus worden die het ons heeft voorgedaan… een mens te zijn op aarde, dat is de dood aanvaarden…, , de dagen en de nachten, de vragen en de angsten… , dat is de dood aanvaarden, ,…, ….. mens te zijn… dat is de Geest aanvaarden die naar het leven leidt…, Gods woord zijn toegedaan…
Dan zing je nog al wat …Joop heeft het ons laten zingen, bidden dus…
Zoals hij ons ook uitnodigt te zingen op Gods adem, adem van de hoop die niet zal doven, in vertrouwen dat de liefde zal blijven:
Immers: Onze Onze God houdt de wacht.. is als een schaduw over je heen ( ps 121…).
En hij wilde dit Marcusverhaal voorgelezen hebben:
Zijn liefste evangelie en juist dit citaat, waarin hij zichzelf herkent.
Jezus met zijn leerlingenals pelrims onderweg naar Jeruzalem. Als hij hoort waar ze met elkaar onderweg hadden gesproken, geeft hij aanschouwelijk onderricht met dat kind in hun midden. De boodschap is helder. Jezus als leraar over hoe wij zouden moeten leven al bescheiden dienaar voor allen. Overigens geen kleingheid als je het afzet tegen alle politieke gekrakeel van dit moment.
Geen twijfel over hoe Joop met zijn zorgvuldige exegetische publicaties Gods Woord was toegedaan. Veel collega’s en predikanten hebben jaren lang hun inspiratie geput uit zijn toelichtingen bij de zondagse nieuwtestamentische Schriftlezingen.
Velen van u hebben zich door hem genodigd te weten tot navolging van Jesus, die ons heeft voorgedaan te leven naar gerechtigheid, dat is: de Geest aanvaarden die naar het leven leidt….in blijvende hoop en vertrouwen.
Deze lange afstandswandelaar en pelgrim (in goede conditie) had nog een laatste pelgrimsroute naar Santiago gepland voor September 2022.
Toen kreeg hij in maart 2022 acute leukemie aangezegd: z’n wereld op z’n kop. Acute leukemie, niks aan te doen, wellicht wat uitstel. Joop was er nuchter over: het is zoals het is… Eigenlijk ben ik er op bedacht, vertrouwd mee. Nee, niet gelaten… Joop verving dat woord voor het duitse Gelassenheid..: klinkt minder passief…Het is snel gegaan, ondanks de vele bloedtrasfusies Gelassen heeft Joop het ondergaan…
Tot de vraag van de verpleegster bij de bloedtransfusie: ”Heeft u nu steun aan uw geloof?”
…Een intrigrende vraag, waarbij je stil valt… Geen ja durft zeggen… want ja, wat weet je eigenlijk? En hij citeerde een gedicht van Willem Jan Otten Op De Hoge.
In dat gedicht verstopt een zwemmer zich totdat de badmeester alles heeft afgesloten en hij alleen is met zijn droomverlangen van zijn schoonspringsprong vanaf de hoge… Ik citeer een paar woorden:
Dit zijn de stappen bang, bang, bang. In het Bosbad op de hoge zweet men het peentje bangverlang…
Ik sta precies zo hoog als nodig om bevreesd te zijn… Dit is de toegedachte afstand tot het lussenwevend water doopselzacht… het heeft me altijd opgewacht… maar waarom vrees ik dan ineens het bad alsof het heel snel leeggelopen is?
Dat zo ik sprong – ik wil, ik wil – …. ik vallen zou en niets mij ving?
Tijdens onze vele wand- en pelgrimstochten hadden Joop en ik vaak gesproken over voorgaan in het geloofsverhaal, ons geloof en ja, ook over geloofstwijfels: Wie herkent dat niet?
Mijn vraag: weet je je geborgen? (Dat is te sterk…) Gedragen? (Een liturgisch woord (knik…)
De vraag van de verpleegster riep opnieuw veel op. Maar ook hoe je geraakt wordt, door lied en muziek en ervaart dat dit ergens over gaat. Echt geraakt, hoewel je niks ‘weet’… En dat we daarom liturgie vieren… om elkaar te dragen, te troosten…
We spraken over ons geloofsverhaal dat we door de eeuwen heen en altijd weer interpreteren.
Je zegt niks als je zegt ‘In de Bijbel of in de Talmoed of in de Koran staat…
Er staat van alles, ook tegenstrijdige uitleggingen, maar eigenlijk is het allemaal poëzie. Gebeden en liederen dragen ons in al onze emoties.
Over vriendschap, over liefde , over gemis van doden ,over ons sterven, over onze twijfels…
En…, als nou zou blijken dat er geen hiernamaals is, had je dan anders willen leven?
Nee, ach je kiest in je leven niet zo erg veel. Ons katholieke gezin heeft me de religieuze antenne gegeven. Min of meer toevallig bij de augustijnen terecht gekomen en niet weggegaan. Blij met de studieopdracht en al die jaren exegetisch docentschap. Dat is de invulling van zijn leven. Een prachtig leven. Gelukkig.
Zo wil hij ook herdacht worden volgens zijn eigen omschrijving als: augustijn, exegeet, docent, predikant …. Pelgrim in die volgorde…
Lied: “Soms breekt uw licht in mensen door”. (uit WHG bundel nr. 101)
Absoute; het laatste afscheid
Om de laatste eer te brengen aan deze mens,
om recht te doen aan zijn leven en sterven,
staan wij hier rondom het dode lichaam
dat ons van hem is overgebleven.
Meer dan zijn lichaam is ons zijn naam gebleven;
die naam spreken wij hier uit met eerbied en genegenheid:
Joop Smit, een naam om van te houden.
Wij zegenen zijn dode lichaam met het water van zijn doop ten leven,
in de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest.
Moge deze wierook verbeelden
hoe onze gevoelens van genegenheid en liefde,
van dankbaarheid en vriendschap,
hem omhullen en ons met elkaar verbinden.
En wij bidden:
Eeuwige, herinner U zijn naam, die hij van mensen heeft ontvangen
en waarin hij gekend wordt, ook al is hij gestorven:
die naam die Jij geschreven hebt in de palm van je hand.
Wij geven hem uit handen en leggen hem in uw handen,..
Gij die oorsprong bent
van al het goede dat gedaan wordt:
Wees in ons hart, in onze ziel, in ons verstand:
dat wij misschien bij machte zijn
het ergste leed iets te verzachten.
Doe lichten over ons uw Aangezicht en geef ons vrede.
Gedenk uw mensen: Dat wij niet vergeefs geboren zijn.
Wegzending
Laat ons dan nu gaan in vrede
En moge de zegen van de levende God ons vergezellen,
hem én ons,
in de naam van de Vader en de Zoon en de heilige Geest.
Lied: Die chaos schiep tot mensenland t. H. Oosterhuis m. A. Oomen (WHG bundel nr. 152)
Wie dat wil kan hier ook nog de laatste viering van Joop Smit beluisteren op 11 september 2022 en de toespraak die daarop volgde.